Een keer een langer verhaal. Deze typische dagen tussen kerst en oud & nieuw waren er ook 83 jaar geleden. De kerst van 1941 markeerde de tweede oorlogskerst voor Nederland, nu al een jaar in Duitse handen. Op vliegbasis Soesterberg vierde de Luftwaffe haar kerstfeest, al was de spanning merkbaar. Op de achtergrond van de groepsfoto zie je het portret van Hermann Göring hangen, de leider van de Luftwaffe, die op 16 oktober 1940 nog persoonlijk Soesterberg had bezocht om Kampfgeschwader 4 (KG 4) te feliciteren met hun rol in de Battle of Britain. In het eerste oorlogsjaar had de basis weinig aandacht van de geallieerden gekregen, ondanks dat Soesterberg als belangrijke uitvalsbasis tijdens de Battle of Britain werd gebruikt. Toch was de Luftwaffe in 1941 niet volledig ontspannen, vooral niet na de enorme brand op 18 april 1941, waarbij 300.000 kilo munitie op de Leusderheide explodeerde. In Soesterberg stonden verschillende afdelingen van de Luftwaffe opgesteld, waaronder Kampfgeschwader 4 (KG 4), die met hun Heinkel He-111 bommenwerpers verschillende raids op Engeland hadden uitgevoerd. Later volgden KG 2 met de Do 217 en KG 40, die eveneens met de Do 217 vlogen. Het was een onrustige tijd voor de inwoners van Soesterberg en omliggende dorpen zoals Zeist, Den Dolder en Soest. De luchtgevechten, de dreiging van neerstortende vliegtuigen en het gedreun van de FLAK-batterijen gesitueerd in o.a. Bilthoven, midden op de Soester Engh en op de Leusderheide waren dagelijkse kost. Vraag maar aan familie en bekenden die hun kindertijd hier hadden.
Een eerder bezoek aan Zeist en de nieuwe Intruder Raids
RAF Bomber Command was al geruime tijd bezig met nachtelijke bombardementen op Duitsland door zware bommenwerpers. Maar op 27 december 1941 werd er een nieuwe tactiek ingezet: de zogenaamde Intruder Raid. Het 82 Squadron van de RAF zou als eerste een ‘intruder raid’ uitvoeren, waarbij lichte bommenwerpers op basis van de nieuwste inlichtingen snel en gerichte aanvallen zouden uitvoeren op o.a. vliegvelden, en dan weer snel zouden vertrekken. Het 82 Squadron, beter bekend als “”The Doomed Squadron””, had in 1940 zwaar geleden met onder meer twee missies waarbij op 1 vliegtuig na hun hele squadron was weggevaagd. De commandant had daadkrachtig beide keren binnen 48 uur het squadron weer gevechtsklaar gemaakt. (Te lezen in het boek: “The squadron that died twice”).
Dit squadron was trouwens ook het eerste dat Duits grondgebied aanviel na de oorlogsverklaring van Groot-Brittannië aan Duitsland en had al meerdere gevaarlijke patrouilles boven de Noordzee en Nederland uitgevoerd met hun Blenheim Mk IV’s. Bijvoorbeeld op 27 juni 1940, in die beruchte roerige zomer, kwamen er 12 Blenheim’s van het 82e terug van een raid op Duitsland en raakte er een in een luchtgevecht met een Duitse Me 109 tussen Soesterberg en Zeist waar ze werden opgewacht. De Blenheim met P/O Percy aan de knuppel stortte neer vlak bij het huidige KNVB. De staartschutter wist nog net de dekselse Duitser neer te schieten en die crashte ook (dodelijk) vlakbij.
Een eerste aanval op de Fliegerhorst: Derde kerstdag, 27 december 1941
Terug na de kerstperiode 1941: Deze avond zouden de inwoners van onze regio genoeg vliegtuigen horen. Diverse grote raids op Duitsland van RAF Bomber Command kwamen over. Ook deze vrijdag 27 december 1941 vertrokken zes Blenheims van het 82 squadron van RAF-basis Bodney (Norfolk) richting Soesterberg. Elke Blenheim was uitgerust met vier bommen van 250 pond en 4 van 40 pond. Met de nodige bewolking (die ze nodig hadden om in te schuilen) en enige miezer gingen ze op pad. Het doel: Fliegerhorst Soesterberg ten noorden van Zeist. Ze hadden er zin in na een periode van niet kunnen vliegen wegens slecht weer.
Opmerkelijk is dat de Blenheims, die eind jaren 30 nog bloedsnel waren (zeker voor een bommenwerper) al vrij snel in de oorlog achterhaald bleken tegenover de moderne Duitse vliegtuigen. Zij moesten het hebben van bewolking om in te schuilen of kregen escorte mee van o.a. Spitfires. Maar niet die 27e en 28e.
Het leven ging door, de kerst was voorbij en terwijl de inwoners van onze gemeente net het avondeten op hadden vielen De Blenheims, elk met een drie-koppige bemanning de vliegbasis aan. Dit deden ze vanuit een hoogte van slechts 300 meter. Zoeklichten van de FLAK-Scheinwerfer Abteilung speurden driftig naar de vliegtuigen. In het rapport van RAF lezen we: “Moderate light flak was encountered and one Enemy Signal cartridge was successfully used when caught by S/L which dowsed.” De vliegtuigen namen tegenmaatregelen tegen de FLAK door het afvuren van lichtpatronen om de bemanning van het zoeklicht (Search/Light) danwel de automatische systemen in verwarring te brengen en kon zo weer uit de ‘gevangenis’ van het zoeklicht ontsnappen. Even later doofde het zoeklicht zelfs. Wat highlights uit de zes rapportages:
𝘝6138 𝘠: 𝘞𝘪𝘯𝘨𝘤𝘰𝘮𝘮𝘢𝘯𝘥𝘦𝘳 𝘙𝘰𝘦 & 𝘤𝘳𝘦𝘸
Spotte één vijandelijk vliegtuig op oost-west baan en nog een die aan het landen was. Dropte een rij bommen (stick) op de landingsbaan oostwaarts en zag ontploffingen. De 3e bom gaf een flits, misschien door raken vliegtuig. Ging head on op 1500ft hoogte met een tweemotorig vijandelijk vliegtuig op afstand van 500-1000 yards. De vijand vuurde een 5-star green flare af voor het aanviel. Mogelijk signaal dat hij aan ging vallen of zich te identificeren. Roe vuurde 300 rounds af en toen de Duitser over ze heen scheerde vuurde de rear gunner 2 salvo’s (bursts) af. Gespot werd dat er een tracer het vliegtuig van de Duitser binnendrong. Mogelijk schade berokkend. Weer: wolken op 3000ft, dekking 6/10, fantastisch helder maanlicht.
𝘠5769 𝘍: 𝘗𝘪𝘭𝘰𝘵 𝘖𝘧𝘧𝘪𝘤𝘦𝘳 𝘔𝘤𝘋𝘰𝘯𝘢𝘭𝘥 & 𝘤𝘳𝘦𝘸
Volgde Blenheim van Roe en gooide bommen op de ontploffingen van Toestel Y. Resultaten niet kunnen zien. Op de terugweg gevangen in zoeklicht toen hij bij de kust kwam 5-7 mijl ten noorden van Katwijk. Ze vlogen op 300 feet. De airgunner gaf een salvo naar beneden en een van de zoeklichten ging uit. Een ander verslag rept over 20 mijl zuid-oostelijk van Amsterdam (om 20.10 en 1200ft) en dat het eenmaal gevangen door zoeklicht een 6 white star cartridge vuurde waarna het doofde toen ze 5 mijl noordelijk van katwijk waren.
𝘝6374 𝘑: 𝘚𝘦𝘳𝘨𝘦𝘢𝘯𝘵 𝘚𝘵𝘰𝘸𝘦𝘳 & 𝘤𝘳𝘦𝘸
Gooide zijn bommen in zuid-zuidoostelijke richting. Zag ontploffingen.
𝘝6025 𝘛: 𝘚𝘲𝘶𝘢𝘥𝘳𝘰𝘯 𝘓𝘦𝘢𝘥𝘦𝘳 𝘎𝘪𝘣𝘣𝘴 & 𝘤𝘳𝘦𝘸
Zag een vliegtuig landen, mogelijk op oost-west baan. Gooide rijtje bommen (stick) op landingbaan en zag ontploffingen.
𝘡7415 𝘏: 𝘚𝘦𝘳𝘨𝘦𝘢𝘯𝘵 𝘚𝘢𝘯𝘥𝘪𝘭𝘢𝘯𝘥𝘴 & 𝘤𝘳𝘦𝘸
Bombardeerde noord-zuid georienteerde landingsbaan en kon resultaat niet zien. Airgunner vuurde toen ze nog bij Soesterberg waren op vijandelijk vliegtuig dat boven de basis circkelde op 1500ft. Resultaat niet kunnen waarnemen. Op de terugweg op 1000ft boven Katwijk werden ze gevolgd door vijandelijk vliegtuig. Airgunner vuurde erop en de piloot dook snel naar 700ft (213m!) en ontweek. Eenmaal bij de basis terug lukte het niet het onderstel te laten zakken en maakten ze een buiklanding zonder verdere gevolgen. De bemanning raakte hierbij niet gewond. Overigens: De Blenheims vonden het fijn laag te vliegen want je hebt dan in ieder geval geen vijand in je dode hoek (onder je) en op lage snelheid waren ze vaak nog net sneller dan meeste Duitse toestellen die geoptimaliseerd waren voor vechten op grote hoogte (qua aerodynamica en motoren).
𝘝6226 𝘋: 𝘗𝘪𝘭𝘰𝘵 𝘖𝘧𝘧𝘪𝘤𝘦𝘳 𝘔𝘦𝘵𝘩𝘦𝘳𝘦𝘭𝘭 & 𝘤𝘳𝘦𝘸
De Blenheim van P/O Metherell kreeg minutenlang een Duitser op zijn staart, maar die viel hem gek genoeg niet aan. Misschien mede door deze achtervolging lukte het Metherell en zijn bemanning niet om de vliegbasis (terug) te vinden en ze hebben op de terugweg naar Engeland hun bommen gedropt op een brug over het kanaal bij Utrecht. Andere rapporten spreken over brug over een kanaal 3 mijl zuidoost van Haarlem. Het weer: wolken vanaf 3000ft, bewolking 6/10 en uitstekende visibility.
Hoe het verder ging
De verslagen van de Blenheim bemanningen zijn echt tof om te lezen met veel details. Bij aankomst meldden ze het zien van een Lorenz-systeem en flare-path en een knipperend wit lichtbaken ten zuidoosten van het vliegveld (bij het dummy vliegveld). Ook zagen ze approach lights. Allemaal hulpmiddelen voor de Luftwaffe, maar die nu ook de oriëntatie van het 82 squadron hielpen. Ze meldden verder voltreffers op de landingsbanen van Soesterberg, met mogelijk schade aan geparkeerde vliegtuigen. Ook werden tijdens deze raid twee Duitse vliegtuigen gezien op de oost-westbaan van de vliegbasis, evenals drie vliegtuigen boven het dummy (nep) vliegveld op de Leusderheide, een afleidingsmaneuvre van de Duitsers om de geallieerden van de werkelijke Fliegerhorst weg te leiden. Hier trapten ze niet in gelukkig. Enige lichte FLAK werd gevuurd ten noordwesten van Soesterberg (gok Bilthoven) en zuid-oost hoek (Leusderheide). De zoeklichten waren ook niet van de lucht letterlijk en figuurlijk: Een Blenheim die op 300ft vloog pakte twee zoeklichten aan en schoot er 1 uit. Op 15 tot 20 miles noord-west van Flgh Soesterberg op 1200ft rapporteerden ze een groep van 12 tot 15 zoeklichten.
Op de terugweg bij Katwijk zagen ze vier schepen in een rij, mogelijk stilstaand, en er werden verder diverse meldingen gedaan van vliegtuigen onderweg die ze hadden gezien. Ook zagen ze 15 mijl noordoostelijk van Den Haag om 19.15 op 1200ft een meermotorig vliegtuig vastgepind door drie zoeklichten waarvan er eentje die het vliegtuig in lage schuine hoek aanstraalde ook met lichte FLAK erop vuurde. Een collega vliegtuig?
Tweede aanval op de basis: zaterdag 28 december 1941
“Dit smaakte naar meer. Deze mistige zaterdag de 28e keerden de Blenheims terug voor een tweede Intruder Raid. Deze keer had het 82 Squadron als doel diverse vliegvelden. Soesterberg was al getroffen op de 27ste, maar dit stopte het squadron niet om het opnieuw te proberen. In onze regio vond in Utrecht ’s middags nog een illegaal huisconcert plaats van de beroemde, gevluchte, Joods-Hongaarse Alma Rosé; een sonatenmiddag. Bijgestaan door de eveneens Hongaarse pianist Géza Frid. In 1944 kwam zij in Auswitch om. Even verderop in Soesterberg waren ze amper bekomen van de bombardementen van gister toen er weer een Blenheim overkwam.
Het toestel van P/O Metherell (toestel “”A””) had als enige vliegtuig Soesterberg als doel. Hij en zijn crew waren de dag ervoor ook bij (toen in toestel “”D”” en degenen die het doel kwijtraakten. Tijd voor revenge!). Het verslag van Metherell’s crew: “𝘖𝘱𝘨𝘦𝘴𝘵𝘦𝘨𝘦𝘯 19:59 𝘯𝘢𝘢𝘳 1300𝘧𝘵. 4𝘹 250𝘭𝘣𝘴 𝘨𝘦𝘯𝘦𝘳𝘢𝘭 𝘱𝘶𝘳𝘱𝘰𝘴𝘦 𝘣𝘰𝘮𝘮𝘦𝘯 𝘻𝘰𝘯𝘥𝘦𝘳 𝘷𝘦𝘳𝘵𝘳𝘢𝘨𝘪𝘯𝘨𝘴𝘵𝘪𝘫𝘥 𝘦𝘯 4𝘹 40𝘭𝘣𝘴 𝘣𝘰𝘮𝘮𝘦𝘯. 𝘋𝘦 𝘭𝘢𝘥𝘪𝘯𝘨 𝘸𝘦𝘳𝘥 𝘢𝘧𝘨𝘦𝘸𝘰𝘳𝘱𝘦𝘯 𝘰𝘱 𝘩𝘦𝘵 𝘻𝘶𝘪𝘥𝘸𝘦𝘴𝘵 𝘦𝘪𝘯𝘥𝘦 𝘷𝘢𝘯 𝘥𝘦 𝘻𝘶𝘪𝘥-𝘸𝘦𝘴𝘵 𝘣𝘢𝘢𝘯 𝘦𝘯 𝘰𝘰𝘬 𝘰𝘱 𝘥𝘦 𝘻𝘶𝘪𝘥𝘸𝘦𝘴𝘵 𝘥𝘪𝘴𝘱𝘦𝘳𝘴𝘢𝘭𝘴 – 𝘷𝘦𝘳𝘴𝘱𝘳𝘦𝘪𝘥𝘦 𝘰𝘱𝘴𝘵𝘦𝘭𝘱𝘭𝘢𝘢𝘵𝘴𝘦𝘯. 𝘞𝘦𝘦𝘳: 𝘨𝘦𝘦𝘯 𝘸𝘰𝘭𝘬𝘦𝘯, 𝘨𝘳𝘰𝘯𝘥𝘮𝘪𝘴𝘵. 23:20 𝘸𝘦𝘦𝘳 𝘨𝘦𝘭𝘢𝘯𝘥.” Ditmaal werden de inslagen en gevolgen echter niet waargenomen door de bemanning. Op de weg terug heeft Metherell, waarschijnlijk in zijn nopjes, nog wat zoeklichten met zijn boordkanonnen aangevallen. Ook hadden ze last van lichte FLAK.
De vijf ander toestellen van deze sortie van zes hadden andere doelen: Blenheims Y (W/C Roe) en X (F/L Nash) vielen Fliegerhorst Eindhoven aan, V (S/L Trail) en F (F/L Sutherland) Fliegerhorst Gilze-Rijen en N (P/O Woodstock) ging naar Fliegerhorst 561 (Schiphol). Allen kwamen heelhuids terug om oud & nieuw te vieren.
Een krater in de tuin van de geneesheer-directeur van de W.A. Hoeve
Ondanks de zorgvuldige planning van de RAF, waren er altijd incidenten. Eén van de afzwaaiers kwam terecht in de tuin van Dolderseweg 158. De prachtige woning van de geneesheer-directeur van de Willem Arntzhoeve in Den Dolder. Ik vermoed dat het Dr Engelhard was. De inrichting, die al zwaar te lijden had onder de oorlog, werd opnieuw getroffen. Nog geen jaar later zou een vliegtuig neerstorten in de achtertuin van hetzelfde perceel.
De Zeister politie meldde dat een brisantbom terechtkwam op Dolderscheweg 158. De Luchtbescherming Zeist rapporteerde het volgende:
“In Den Dolder, ongeveer 100 meter ten zuidoosten van perceel Dolderscheweg 158, in de onmiddellijke omgeving van het militaire vliegveld Soesterberg, sloeg een brisantbom in. Er werd een ovale bomtrechter waargenomen in bos- en heidegrond met een diameter van ongeveer zeven meter en een diepte van 3,5 meter. Het betreffende terrein behoorde bij de WA-hoeve te Den Dolder.”
Dit was niet de eerste en zeker niet de laatste aanval op Vliegbasis Soesterberg. Met name in 1944 zijn er een aantal zware massale bombardementen geweest met grotere gevolgen. Ook de Willem Arntzhoeve heeft vreselijk geleden. Naast neerstortende vliegtuigen en afzwaaiers is het sterftecijfer gigantisch opgelopen door diverse oorzaken als opvang evacuees en voedseltekorten. Maar dat is voor een andere keer. Voor nu een gelukkig nieuwjaar gewenst in vredigere omstandigheden.
Er zijn nog veel meer details. Zie je foutieve informatie of heb je aanvullingen; laat het me weten!
