Lancaster crash in Zeist na 80 jaar herdacht met monument en Canadese families

Op maandag 14 april 2025, bijna 81 jaar na de fatale crash van de grote RCAF Lancaster bommenwerper op de Utrechtseweg in Zeist werd er onder grote belangstelling stil gestaan bij de verhalen van toen en nu. Wie denkt dat het ‘slechts’ een van de 6000 crashes tijdens oorlogstijd was in Nederland en dit een verhaal van lang geleden is komt bedrogen uit: Vanuit Canada kwamen er ruim 20 nabestaanden over. Vaak voor het eerste in Nederland. En allemaal met bijzonder verhalen hoe deze crash nog steeds doorleeft in hun families. Maar ook uit Zeist e.o. was de belangstelling groot. Van nabestaanden van het toentertijd betrokken verzet, lokale politici, de pers, Studiegroep Luchtoorlog NL en ooggetuigen van toen. Een verslag van een emotionele dag van bezoek aan het Brits ereveld in Leusden, een lezing in de Sionskerk en het onthullen van de gedenkstenen bij de crashlocatie door de wethouder.

(For English choose the Language Selector at the top of the page)

De aanloop naar die maandag

Wat begon als een kleine gedachte dat het wel fraai zou zijn om iets van een gedenksteen te plaatsen op de crashsite groeide uit tot een behoorlijk event. In eerste instantie had ik, Jasper Leunk, slechts contact met de nabestaanden van een van de zeven bemanningsleden; de familie Porter. We zouden vanuit het Geheugen van Zeist en het 4/5-mei comité gedenkstenen leggen einde middag, wanneer wethouder Walter van Dijk kon en dat was het. Maarrrrr…. In de afgelopen maanden lukte het steeds meer bemanningsleden hun nabestaanden op te sporen door inzet van AI en social media. En die hadden daadwerkelijk interesse om ook te komen. In de laatste weken richting die bewuste maandag bleven de mails binnen komen: We nemen nog een nichtje van Taylor mee. Oh ja, we komen nog met 4 extra Barans extra, etc. Overweldigend die aandacht. En toen de zoon van staartschutter Sid Wilson aangaf nog nooit bij het graf van zijn vader te zijn geweest wist ik het zeker: opschalen! De gemeente Zeist dacht mee over vervoer en lunch, extra vrijwilligers zoals mijn vrouw Dafne, zwager Nico en kennissen Evelien en Marieke hielpen mee. De intekenlijst bleef groeien en de maximale toegestane hoeveelheid in het bijgebouw van de Sionskerk was al lang overschreden. De dag voor de ceremonie arriveerden twee van de vier aanwezige familie’s, de Wilsons en de Taylors in Zeist en hebben we alvast kennis gemaakt. De Porter en Baran families zouden we maandag zien. De familie van piloot Smith kon helaas de oversteek niet maken en volgen later. De laatste twee families Trussler en Gardiner heb ik helaas nog niet kunnen traceren. Ook de familie van Ingrid Lambermont-DeWald, het meisje dat in 1944 een baret van een van de bemanningsleden in haar tuin vond en toevalligerwijs ook in Canada wonen, had er graag bijgeweest maar redden het niet.

Emotioneel bezoek aan graven op Brits Ereveld in Leusden

Met groen licht van begraafplaats Rusthof (het was nog even spannend of tegelijkertijd met een reguliere teraardestelling konden) togen we naar Leusden. Het betrof o.a. de nabestaanden, fotograaf Mel Boas die topwerk geleverd heeft, de hulptroepen, bestuurslid SGLO Wijbe Buising en ondergetekende. Eenmaal op het prachtige Brits Ereveld (Tip: ga het bezoeken als je in de buurt bent en pak gelijk het Sovjet ereveld ernaast mee) liepen we naar de rij met ‘onze’ graven van Lancaster KB734. Op die beruchte nacht van 16 op 17 juni overleden Glenn Taylor, Bill Smith, William Gardiner, Mike Baran en sid Wilson en lagen gebroederlijk naast elkaar. Bob Porter en John Trussler overleefden toentertijd. Enkele aanwezigen waren er in het verleden geweest, maar voor de meesten, waaronder Larry Wilson die 2 was toen zijn vader omkwam was het de eerste keer. In het gastenboek nadien schreef hij dat hij zijn hele leven op dit moment gewacht had en zei dat hij nooit dichter bij zijn vader is geweest. Ook de andere aanwezigen waren geroerd. Een tastbaar moment na jaren van familieverhalen en het soms zichtbare leed van oudere generaties waar zij mee opgroeiden.

Geoff Priems, kleinzoon van Mike Barans zus Olga had een fles Canadese Forty Creek Niagara Whisky meegenomen en na een kort woordje hieven we allen het glas in nagedachtenis van de bemanning. En dat om 11.00 in de ochtend, maar het was prachtig! 😉

Niet eens bewust, maar wel in thema was de lunch erna bij restaurant Soesterdal naast vliegbasis Soesterberg, de bakermat van de Nederlandse luchtvaart. Na de lunch vol verhalen was er tijd voor een wandeling over de vliegbasis, een rondrit of even rustig bijkomen van alle indrukken.

Tekst gaat verder onder de foto’s

Lezing in de Sionskerk; een verhaal met vele haakjes

De harde feiten over dit soort crashes zijn online wel te vinden. Wat het interessant maakt zijn de persoonlijke verhalen van bemanning, hun nabestaanden en de indruk op de Zeister gemeenschap. De grote groep aanwezigen wurmde zich in de wijkzaal van de Sionskerk. Tijd voor het officiële gedeelte, opgezet door Marja Vermeulen van Het Geheugen van Zeist. Na een welkomstwoord van hen en het 4/5 mei comité Zeist presenteerde Jasper zijn onderzoek. Een verhaal dat grotendeels hier al op de site te lezen is en de komende tijd zal worden aangevuld. Van de achtergrond van het 419 squadron, bijzonderheden over de bemanning die je nog niet wist, de vluchtroute van Bob Porter in de regio tot getuigenissen vanaf de grond. De nabestaanden van de bemanning en ooggetuigen uit die tijd vulden ter plekke aan met anekdotes. Het was echt een vertelling van iedereen samen. Lijntjes met het lokale Zeist waren er genoeg: de gevonden baret van de bemanning door Ingrid Lambermont-deWald (familie kon helaas ook niet overkomen), het feit dat de piloot Smith een fervent golftalent was en landde in de achtertuin van de toenmalige voorzitter van Zeister golfclub De Pan, de heer C.A. de Pesters en de aanwezigheid van Peter van der Werff die als 12 jarig jochie de dag erna rondbanjerde en nu 80 jaar na dato vragen kon beantwoorden van de nabestaanden hoe het toen was. Bommenrichter Porter heeft een half jaar in Groenekan ondergedoken gezeten bij Hermanus & Dicky Rakers. Zijn kleindochter Yvonne Rakers was aanwezig en kreeg uit handen van Jasper een exemplaar van het boek van Porter dat Bob Porter ooit naar Dicky had gestuurd met persoonlijk voorwoord. Via Marktplaats had Jasper dit in handen gekregen bij toeval en dit was het moment om het boek terug aan de familie te geven.

Na de lezing betuigde wethouder Walter van Dijk zijn dank namens de gemeente Zeist en had een speech over vrijheid. Tenslotte hield de eerder genoemde Geoff Priems (Baran familie) een roerend verhaal over dat onze generatie gewoon hetzelfde is als die jongens toentertijd en andersom. Dat ondanks de hoge kans op omkomen zij wel het vliegtuig instapten en voor ons vochten. Hij had een schoolboekje van Mike Baran bij zich met een rapport erin. Ook gewoon een jongere met dromen en ambities. Wij zijn hen en zij zijn ons.

Onthulling gedenkstenen aan de Utrechtseweg 48

Na een korte wandeling in de prachtige lentezon (het was de hele dag stralend!) kwam het gezelschap van zo’n man of 50 aan op de crashsite waar nog veel meer geinteresseerden uit Zeist stonden te wachten. Van buren tot lokale historische organen als het ZHG en het Geheugen van Zeist tot politici.

De exacte locatie van de crash is moeilijk te pinpointen daar de oorspronkelijke villa en achtertuin (waar het crashte) al lang weg zijn er een enorm kantorencomplex van het TNO staat en tevens het vliegtuig in brokstukken uit elkaar viel. Aan het publieke voetpad, tegenover de hoofdingang en tussen de twee oudste bomen uit het rijtje leek me een goede plek. Op basis van een schatting konden die twee bomen het zomaar hebben meegemaakt, die 17 juni 1944.

Nadat iedereen zich verzamelde veegde de wethouder samen met de oudste van elke aanwezige familie de tegels schoon en zichtbaar. Voor de gelegenheid was Defensie zo vriendelijk korporaal Maxine Tegelaers (FKNR) vrij te maken die op haar bugel The Last Post zou spelen alvorens de minuut stilte. Ze had aangegeven graag ter plekke door mij aangeroepen te worden, maar we hadden iets veel indrukwekkenders in petto! Burton Archer, het 17 jarige achter-achterneefje van boordschutter Glenn Taylor is momenteel cadet in Canada. Hij was de hele dag in prachtig uniform en dé aangewezen persoon om Tegelaers aan te roepen. Op indrukwekkende wijze salueerde hij en gaf hij krachtig het signaal: “Bugler, sound the Last Post!”. Na het spelen van The Last Post volgde een minuut stilte. Tegelaers hervatte haar stuk en dit was tevens het einde van de ceremonie. Er werd nadien goed gemixt tussen de nabestaanden en geïnteresseerden.

Aan interesse voor dit verhaal geen gebrek

Naast een interview op Slotstad RTV verscheen er een geweldig artikel in het AD Utrecht. Stagiaires (!) Lin Stienstra en Aron Boiten schreven hun beste werk ooit en met de prachtige foto’s van Zeister fotograaf Mel Boas werd het een mooi eerbetoon dat de dag erna verscheen. Diverse wijken in Zeist hun appgroepen werden ingezet om meer exemplaren los te krijgen gezien de geringe beschikbaarheid in de vrije verkoop. De brievenbus bleef twee dagen lang klepperen. Larry Wilson kwam zijn exemplaar zelf oppikken en buurman Fred was in staat zijn krant persoonlijk te overhandigen. Je ziet: de verhalen rondom deze crash zijn nog steeds een impuls voor de sociale cohesie. We zoeken overigens nog altijd meer exemplaren van het AD Utrecht van dinsdag 15 april om na te sturen naar Canada.

Interviews en verslagen van diverse (lokale) media en een interview door Literair Zeist in het kader van 80 jaar vrijheid staan nog in de steigers. Nog dagelijks spreek ik mensen die aanvullende informatie hebben of anderszins betrokkenheid voelen bij deze crash. Zo reageerde een Zeistenaar op Facebook dat hij als klein kind toentertijd zijn broek openhaalde en gewond raakte aan het prikkeldraad in de bosjes en zijn ouders nadien vertelden dat daar een bommenwerper was gecrasht. Nu ruim 80 jaar later kwam hij erachter wat het verhaal hierbij is en andersom voor mij een aanwijzing over de exacte locatie.

En nu?

Het verhaal is nog niet af! Letterlijk niet, hier op de site, waar ondermeer de biografieën van de bemanning komen, de interviews die nog op stapel staan en ik ben ook bezig met de adoptie van de graven. Verder is deze ceremonie, de eerste in Zeist over de luchtoorlog, een verse prikkel om eens samen te kijken hoe we deze herdenkingen vaker en beter kunnen doen. De uitnodiging van de wethouder voor een verdere verkenning is reeds gepland. En wie weet op 4 mei 2026 in het Walkartpark een lezing voor groot publiek tijdens de dodenherdenking?

Daarnaast zijn er nog 6 andere geallieerde crashes, 10 Duitse crashes en vele andere incidenten. Ik neem de tijd, maar kan niet garanderen dat ik op mijn handen kan blijven zitten. Dank voor alle aandacht voor dit dierbare verhaal over verleden en heden. Lest we forget!

Jasper.

Verder lezen

• aankondiging op Geheugen van Zeist
• hele artikel op Geheugen van Zeist
• aankondiging in de Nieuwsbode
• interview op Slotstad RTV (skip naar 2e uur, hoewel 1e uur ook leuk is!)
• artikel in het AD Utrecht
• Het hele dossier Lancaster VR-F KB734 op deze site
• Aankondiging vooraf met programma van de dag op deze site