In Zeist en omstreken was er ook sprake van luchtafweer. Disclaimer: ik ben nog niet echt toegekomen aan dit onderwerp en heb hier meer een braindump van mijn eerste bevindingen gedaan. Was vooral gericht op het uitzoeken welk stuk luchtafweer er bij de rechter ingang van het Sanatoriumterrein stond. Vul vooral aan of corrigeer!

Deel 1: Tussen de mobilisatie en Meidagen 1940

Tijdens de mobilisatie en de vroege fase van de oorlog – tot de hevige strijd in de meidagen van 1940 – werd in en rond Zeist een luchtafweersysteem opgezet. Hoogst waarschijnlijk was dit systeem opgebouwd uit een algemene luchtafweer, die het luchtruim beschermde, en uit gespecialiseerde eenheden met als voornaamste doel het bewaken van strategische punten, zoals het hoofdkwartier van het Nederlandse veldleger in Huize Veldheim te Zeist.

Nederlandse Eenheden en hun taken in Zeist

4e Compagnie Luchtdoel Mitrailleurs (Lu.Mitr.)
Deze compagnie, die onder andere bestond uit het 1e en 3e peloton, was gestationeerd in Zeist. De eenheid was uitgerust met snelvuurkanonnen van het type Oerlikon 20 mm en zware mitrailleurs, zoals de Spandau M.25. De voornaamste taak was het beschermen van strategische locaties en het bieden van ondersteuning aan het veldleger tegen vijandelijke luchtaanvallen. Het is aannemelijk dat dit de bewaking van het hoofdkwartier van het Nederlandse Veldleger in Veldheim omvatte (waar Prins Bernhard vlak voor de oorlog nog op bezoek kwam). Overigens was ons leger in die tijd opgedeeld.

154e Compagnie Luchtdoelartillerie
De 154e Compagnie werd eveneens in Zeist gestationeerd en beschikte over drie stukken 4TL (luchtdoelgeschut). Deze eenheid had de opdracht om het hoofdkwartier van de Commandant Veldleger (CV) en andere kritieke punten in de omgeving te beveiligen. Volgens beschikbare informatie waren de verschillende pelotons van de 154e Compagnie in de loop van de mei-dagen van 1940 verplaatst.

• Het 1e peloton – uitgerust met 2×2 en 2×M25 – was tot 13 mei in Zeist te vinden, bewoog op 13 mei naar Driebergen en op 14 mei naar Gouda omdat de Luftwaffe de locaties doorhad en er keurig omheen vloog.
• Het 2e peloton met 4×2 en 2×M25 stond tot 14 mei in Rhenen en werd daarna naar IJsselstein verplaatst.
• Het 3e peloton was aanvankelijk in Zeist en verscheen op 14 mei ook in Gouda.
• Het 4e peloton werd gezien op de Grebbeberg en later op 14 mei in IJsselstein.

Samen vormden deze eenheden de 4e Compagnie Luchtdoelmitrailleurs, onder bevel van reserve-eerste luitenant G.W.L.H. van Waardt, en waren zij onderdeel van het IIe Legerkorps. Ook al zijn er wat aannames in de reconstructie, het lijkt er sterk op dat de structuur gericht was op zowel een algehele luchtafweer als op de specifieke bewaking van Huize Veldheim, zoals gezegd het hoofdkwartier van het Nederlande Veldleger.

10e Batterij Luchtdoel Artillerie (10 Bt. LuA.)
Deze batterij was gestationeerd in Rhenen (in de omgeving van de Grebbeberg) en beschikte over Vickers 75 mm luchtdoelkanonnen, ondersteund door twee Spandau M.25 mitrailleurs voor laagvliegende vijandelijke toestellen. De taak van deze eenheid was primair het beschermen van de Grebbeberg en haar directe omgeving.

Naast deze eenheden worden er ook vermeldingen gevonden van andere bataljons of compagnieën (zoals 37 en 38 LuA. bij Soesterberg), wat wijst op een bredere regionale organisatie van de luchtafweer.

Deel 2: Duitse Luchtafweer (FLAK) in Zeist

Na de bezetting van Nederland werden er eveneens Duitse luchtafweereenheden in de regio ingezet. Met name rondom Fliegerhorst Soesterberg uiteraard. De Duitsers, die bekend stonden om hun gebruik van FLAK (Fliegerabwehrkanone), maakten in hun organisatie gebruik van zowel lichte als zwaardere systemen. Hoogst waarschijnlijk was de Duitse aanpak gericht op een snelle en flexibele inzet van luchtafweer, waarbij lichte systemen – zoals die welke leken op of zelfs gebaseerd waren op typen als de Spandau M.25 – werden gecombineerd met andere luchtdoelgeschut.

Stichting Legerplaats Soesterberg heeft de FLAK-stellingen op en rondom Fliegerhorst Soesterberg al keurig in kaart gebracht en ik raad aan dat artikel te lezen.

Tenslotte

Ik moet hier nog verder induiken maar bovenstaande geeft al een eerste aanzet.